LENFÖDEM (FİL HASTALIĞI)
|
Halk arasında fil hastalığı olarak bilinen lenfödemli hasta sayısı hiç de azımsanmayacak düzeydedir. Dünyada 140 milyon primer lenfödem (doğuştan gelen lenfödem) ve 250 milyon sekonder lenfödem (sonradan lenf yollarının tahrip edilmesiyle oluşan kanser vb.) hastası vardır. Bu da ciddi bir hasta grubunu temsil eder. Lenfödeme ülkemizde de çok sık rastlanmakla birlikte, tedavisi tıbbi bir problem olarak devam etmektedir. Lenfödem tedavisi, bu işin eğitimini almış fizyoterapistler tarafından uygulanmaktadır. Çok güzel sonuçlar elde edilmesine rağmen bu tedavi birçok hekim ve hasta tarafından bilinmemektedir. Lenf sistemi Lenf sistemi, lenf damarları ve lenfatik organlardan (lenf nodülleri, bademcikler, dalak) oluşur, en önemli fonksiyonu doku sıvısı ve içindeki maddelerin venöz kan dolaşımına drenajı ve transportudur. İnce barsaktaki lenf damarları, yağların kalın bağırsağa transportu ve alımından sorumludur. Lenf sistemi aynı zamanda bağışıklık sistemimizin de en önemli öğesidir. Lenfödem nasıl oluşur ? Lenfödem lenfatik sistemdeki bozukluktan dolayı dokulardaki lenf sıvısının boşaltılamaması sonucu dokularda birikmesi nedeniyle, ilgili vücut bölgesinin şişmesidir. Bu durum daha çok gövdenin de etkilenimiyle, kollar ve bacaklarda nadiren de genital bölgede ve kafa da görülür. Nasıl ortaya çıkar ? Primer lenfödem Genelde belirgin bir sebep olmadan ortaya çıkar. Bebeğin anne karnında gelişimi sırasında lenf damarlarının yeterli gelişmemesi sonucunda oluşabilir. Ya da ileriki yıllarda gelişebilir. Sebebi tam olarak bilinmemektedir. Bayanlarda daha sık görülür ve genelde bacaklar etkilenir. Sekonder lenfödemde ise lenf sistemi önceden sağlıklıyken sonradan zarar görür ve işlevini yapmada yetersiz kalır. Bunun pek çok nedeni olabilir: Kanser sonrası cerrahiyle lenf nodüllerinin alınması (göğüs kanseri, prostat/mesane/rahim kanseri) - Yaralanmalar, yanıklar, obesite, kronik venöz yetmezlik - Filariasis lenfödem ( tropik bölgelerde bir çeşit sinek ısırığıyla oluşan lenfödem) Belirtleri nelerdir ? Lenfödem hemen gelişmeyebilir. Lenfatik sistemin yaralanmasından yıllar sonra ortaya çıkabilir. Şişlik ilk önce el veya ayak sırtında oluşur. Kol ve ya bacakta dolgunluk hissi, deride gerginlik, giysi, bilezik, saat, yüzük ayakkabı gibi eşyaların dar gelmesi, iz bırakması gibi belirtilerin biri bile dikkatinizi çektiğinde derhal doktorunuza başvurunuz. Lenfödem, venöz yetmezlik sonucu oluşan ödemle karıştırılmamalıdır. Bununla beraber tedavi edilmeyen venöz yetmezlik, kombine venöz lenfatik sistem yetmezliğine dönüşür ve lenfödem şeklinde tedavi edilir. Lenfödem ilerleyici bir hastalık mıdır ? Evre 0 : Latent Evre Doku normaldir ancak dokuda patofizyolojik değişiklikler başlamıştır. Ödem yoktur. Evre 1: Geri Dönebilen Lenfödem Hasta kolunu yada bacağını yukarı kaldırınca ödem azalır hatta yok olur. Ödem yumuşak hissedilir. Ödemli kol yada bacağa parmakla basılınca çukurluk (gode) oluşur. Evre 2: Geri Dönmeyen Lenfödem Ödem kol yada bacağın yukarda tutulmasıyla inmez. Cilt serttir. Parmakla çok kuvvetli basıldığında gode oluşur. Ağırlık hissi, yanma görülür ve hareket kısıtlanması ortaya çıkar. Evre 3: Lenfostatik Elefantiasis(fil hastalığı) Cilt daha derin tabakalarına kadar etkilenmiştir. Ciltte çatlaklar, yaralar oluşur ve bakterilerin bu çatlaklardan içeri girerek enfeksiyona neden olma riski artar. Yaralardan lenf sıvısı dışarı sızar ve ciddi ağrılar meydana gelir. Kontrol altına alınmayan lenfödem latent evreden başlayarak, lenfostatik elefantiasis evresine kadar ilerleyebilir.
Lenfödem Tedavisi Lenfödemin en etkin tedavisi Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi (KBF)’dir. Tedaviye erken dönemde başlanırsa ödemin o bölgede yaratacağı değişikliklerin önüne geçilebilir ve hastalık kontrol altına alınarak tedavide başarı şansı artar. |
Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi (KBF) 4 ana komponentden oluşur: Faz 1(İyileştirme fazı): Mevcut ödemin inmesi için yoğun bir tedavi uygulamasının yapıldığı fazdır. Hasta hergün tedaviye alınır. Manuel lenf drenajı, cilt bakımı, bandajlama ve özel egzersizler yapılır. Faz 2 (Koruma fazı): Bu fazda, faz 1’de elde edilen ödemdeki azalma devam ettirilip tekrar ödem artışı engellenmeye çalışılır. Fizyoterapist kontrolünde hasta tarafından yürütülen süreçtir. Hasta bası giysisi giyer ve egzersizlerini yapar. Ömür boyu devam eden bir süreçtir. Manuel Lenf Drenajı Lenf yolları takip edilerek hasta taraftaki ödemin sağlam tarafa aktarılması prensibine dayanan boşaltım işlemidir. Hastalığa özel el tutuşları ve tekniklerle yapılır. Manuel lenf drenajı bu konuda eğitim almış uzman fizyoterapistler tarafından yapılmalıdır. Klasik masajdan çok farklıdır. Klasik masajda el yada ayaktan masaja başlanır ve yukarıya doğru ilerlenir. Bu da lenfödemde daha fazla ödem artışına neden olur. Bu yüzden kesinlikle klasik masaj uygulanmaz. Kompresyon (Bandajlama) Manuel lenf drenajı ile üst merkezlere doğru hareketlendirilen ödemin geri dönmesini engellemek ve lenf damarları tarafından emilimini artırmak için kompresyon uygulaması yapılır. Kompresyon uygulaması iyileşme fazında bandajlamayla sağlanır. Koruma fazında ise bası giysisiyle sağlanır. Bası giysisi hastaya özgü, onun ölçülerine göre dikilmelidir. Hazır fabrikasyon çoraplar lenfödem tedavisinde kesinlikle kullanılmaz. Ödemi daha da arttırır. Lenfödem ve Egzersiz Lenfatik sıvının akış hızı, iskelet kasları tarafından sağlanan aralıklı dış basınca bağlıdır. Bu nedenle sıvı drenajına yardım etmek için kas aktivitesi de gereklidir. Egzersizler bandaj veya çorap kullanımı eşliğinde yapılmalıdır. Dirençli egzersizlerden ve ağırlık egzersizlerinden kaçınılmalıdır. Egzersiz programı hastaya özel olarak tedaviyi yürüten fizyoterapist tarafından hazırlanmalıdır. Başka tedavilerin etkinliği Lenfödem tedavisinde pek çok yöntem denenmiştir. Dünyada lenfödemle ilgili yapılan tüm ameliyatlara bakıldığında bugüne kadar geliştirilen yöntemlerden hiçbirinin, lenfödem tedavisine kesin bir çözüm getirmediği anlaşılmaktadır. Lenfödem tedavisinde etkili bir ilaç tedavisi de bulunmamaktadır. Sıklıkla diüretik ilaçlar reçete edilir ama bunlar yararlı bir etki göstermemektedir. Doktorlar tarafından sıklıkla önerilen pnömotik kompresyon cihazları ödemi yüksek bir basınçla merkeze doğru iter ancak buradaki lenf kanallarında problem olduğu için ödem genelde daha yukarda bir bölgede toplanır ve zamanla ödem daha da artar. Bacakta olan ödemlerde pnömatik kompresyon cihazı kullanan hastalarda genital lenfödem veya karında ödem meydana gelir. Ayrıca yüksek basınçla uygulanan bu cihaz yüzeyel lenf damarlarına da zarar verir. Pnömotik kompresyon cihazları Kol ya da bacağa çok yüksek basınç uygulandığı için ödemde bulunan su gönderilir. Ancak ödem protein ve su’dan oluşan bir sıvı olduğu için proteinler kalır. Burada kalan proteinler de ilgili bölgenin daha sert bir hal almasına neden olur. Hastalara önerilen bası giysileri yâda varis çorapları da bir tedavi yöntemi değildir. Uluslararası Lenfoloji Birliğinin 2003 yılında yayınladığı sonuç bildirgesinde "Kompleks Boşaltıcı Fizyoterapi (KBF)'nin lenfödem tedavisinde en etkili yöntem" olduğu bildirilmiştir. |